Dlaczego warto jeść brzydkie warzywa i owoce?

Choć ziemniak przypominający kształtem serce albo niezupełnie krągły pomidor mogą nieco dziwić, to oprócz niestandardowego wyglądu niczym się nie różnią od idealnych reprezentantów swojego gatunku. Jedyne, co nas zazwyczaj powstrzymuje przed ich kupnem, to właśnie fakt, że odbiegają odrobinę od przyjętego przez nas kanonu piękna. Przyzwyczailiśmy się oceniać jakość i świeżość produktów po wyglądzie, zgodnie ze stereotypem: jeśli coś jest ładne, znaczy, że jest dobre. Stąd bardziej lub mniej świadomie omijamy nieidealne warzywa i owoce podczas zakupów, a zamiast nich wybieramy te sztuki, które wizualnie nie budzą naszych zastrzeżeń. Tymczasem lekko obite jabłka czy banany z plamkami spełniają wszystkie wymagania jakościowe i można z nich przygotować w pełni wartościowy posiłek, smakiem bowiem nie ustępują piękniejszym okazom.

O globalnej nadprodukcji jedzenia i jego marnowaniu słyszymy od lat. Niemniej większość z nas wciąż nie wie, jak ograniczyć to zjawisko, lub nie zdaje sobie sprawy z wagi problemu. Gdy jedna część świata się przejada, druga głoduje. Tylko w Polsce około 2 milionów osób żyje w skrajnym ubóstwie, bez możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Problem pogłębił się podczas pandemii. Jednocześnie tylko w Polsce aż 9 milionów ton warzyw i owoców rocznie trafia do kosza już na etapie produkcji. Powód? Zbyt duży lub mały rozmiar, obicia, pomarszczona skórka, nietypowy kształt. Niestety, unijne standardy wymuszają, by konkretne gatunki miały dokładnie wskazane przez ustawę rozmiary i były zgodne z jasno określoną charakterystyką. I choć większość obowiązujących regulacji handlowych z lat 90. dzięki Komisji Europejskiej została zniesiona w 2008 roku, wciąż istnieje grupa produktów rolnych, które – żeby dostać się do wielkoformatowego handlu – muszą spełnić ściśle określone wymagania dotyczące wyglądu, rozmiaru i kształtu. Egzemplarze odbiegające od sztywno ustalonych norm zazwyczaj trafiają na śmietnik.

Na początku tego roku głośna była sprawa jednego z rodzimych rolników, który miał wyrzucić ponad tysiąc ton buraków o nieodpowiednim kształcie. Dopiero interwencja dziennikarzy i nagłośnienie sprawy spowodowały, że ostatecznie warzywa zostały zakupione przez Lidl. Z podobnymi trudnościami mierzy się wielu wytwórców żywności, ale większość tych sytuacji nie zdobywa medialnego rozgłosu. Jednak problem braku miejsc zbytu odstających od unijnych norm warzyw i owoców jest już na tyle głośny, że powstają marki, których idea opiera się na sprzedaży wyłącznie takich produktów.

Na polskim rynku to na przykład Wojna Warzyw sprzedająca skrzynki pełne zbyt małych, zbyt dużych czy oryginalnie ukształtowanych warzyw pod hasłem: „Niedoskonały wygląd. Doskonały smak”. W Stanach, tam gdzie inni widzą brzydotę, okazję dostrzegła kalifornijska firma The Ugly Company – zamienia brzoskwinie, nektarynki i morele, które wyglądem odstają od normy, w pięknie opakowane przekąski. Dzięki temu owoce zamiast na śmietnik trafiają do pudełek lunchowych dbających o zdrowie i formę mieszkańców Kalifornii.

Dzięki tego rodzaju inicjatywom to, co nie ma szans znaleźć się na sklepowych półkach, trafia na rynek. Świadomi skali problemu, nie tylko sięgajmy w supermarkecie czy na targu po nietypowe egzemplarze warzyw i owoców, ale też wspierajmy firmy, które działając na większą skalę, ratują całkiem dobre produkty przed zmarnowaniem.

Producenci żywności zdają sobie sprawę, że nawet w pełni nadające się do spożycia warzywa i owoce z powodu wyśrubowanych norm unijnych mogą nie zostać kupione, jeśli tylko będą nieco odbiegać od standardowego wyglądu. By uniknąć strat, rolnicy szukają innego sposobu na zbyt tych mniej ładnych sztuk i nierzadko sprzedają je w konkurencyjnych cenach. Dla konsumentów to szansa na zrobienie tańszych zakupów i zaoszczędzenie pieniędzy. Takie nieatrakcyjne produkty można nabyć od firm specjalizujących się w ich skupowaniu albo bezpośrednio od rolnika. Jeśli działacie w kooperatywie (dowiedz się więcej o sposobie działania kooperatyw i zobacz, gdzie je znaleźć w Polsce >>), koniecznie zapytajcie o takie produkty swoich dostawców. Z pewnością któryś z nich ma warzywa i owoce, które odbiegają od przyjętych standardów, a które chętnie wam sprzeda.

Pomijanie dziwnie wyglądających marchewek, buraków czy ziemniaków przyczynia się nie tylko do marnowania tych konkretnych produktów, ale też wszelkich surowców potrzebnych do ich wytworzenia, a co za tym idzie – do zanieczyszczenia środowiska i degradacji zasobów naturalnych. Wykluczając ze sprzedaży warzywa i owoce niespełniające standardów wyglądu, przykładamy się do produkcji ton odpadów, których utylizacja pochłonie kolejne litry wody i spowoduje emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Nic dziwnego, że zmniejszenie o połowę skali marnotrawstwa żywności do 2030 roku znalazło się wśród 17 najważniejszych celów rozwojowych ONZ. Jeśli podczas codziennych zakupów będziemy wybierać brzydkie owoce i warzywa, możemy choć w małym stopniu pomóc w realizacji tego założenia.

Jeśli rolnicy spełnią konkretne wytyczne co do wyglądu i formy danych odmian warzyw i owoców, mogą być pewni, że ich towar zostanie kupiony. Ale granica między normą a odstępstwem od niej jest bardzo cienka – już samo przekroczenie wymaganej długości danego warzywa może się wiązać z ryzykiem, że plony i włożona w nie praca pójdą na marne. Żadna z popularnych sieci sklepów nie zdecyduje się na kupienie warzyw czy owoców, które odstają od unijnych wytycznych oraz odbiegają od formy, do jakiej przywykli konsumenci. Problem nieodpowiedniego wyglądu nie dotyczy jedynie Unii Europejskiej.