Miasta przyszłości

Z historycznego punktu widzenia wizja miasta utopii zawsze była próbą odpowiedzi na potrzeby i zagrożenia wynikające z realiów danej epoki. Przykładowo w czasach nieustających wojen trzonem doskonałego miasta musiał być jego system obronny, z kolei postępująca od XIX wieku urbanizacja wymagała rozwinięcia osi komunikacyjnych i wysokiej zabudowy. Należałoby więc w tym kontekście zapytać, przed jakimi wyzwaniami ludzkość stoi współcześnie – przez ich pryzmat bowiem będziemy w stanie najlepiej zrozumieć, w jaki sposób powinniśmy zmodyfikować otaczającą nas przestrzeń.

Proces globalnej urbanizacji nabiera tempa od czasów rewolucji przemysłowej. ONZ przewiduje, że do 2050 roku 75% populacji będzie mieszkać w miastach. W obecnych warunkach proces ten może mieć katastrofalne skutki społeczne, ekonomiczne czy ekologiczne. Jeżeli miasta w dalszym ciągu będą się opierać na ekscesywnej konsumpcji i gospodarce linearnej, która bazuje na jednorazowym wykorzystaniu importowanego produktu i wyrzuceniu go do śmieci, ucierpimy na tym zarówno my, jak i środowisko naturalne. Industrializacja i globalizacja przemieniły miasta w nienasycone organizmy, które pochłaniają znacznie więcej surowców, niż faktycznie potrzebują. W konsekwencji to właśnie miasta stanowią największe źródło emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Jeżeli zależy nam na zielonej przyszłości i zrównoważonym rozwoju, powinniśmy wymyślić miasta na nowo. Ale od czego zacząć?

Fab City, czyli samowystarczalne miasto

Postulat zredefiniowania przestrzeni miejskiej był w ostatnich dekadach wysuwany wielokrotnie. Jednak dopiero w 2011 roku został przygotowany spójny i kompleksowy projekt miasta na skalę XXI wieku. Odpowiedzialne za jego powstanie były cztery organizacje: Kataloński Instytut Architektury (IAAC), Centrum Badań nad Cząsteczkami i Atomami (MIT CBA), Fab Foundation oraz Rada Miejska Barcelony. Inicjatywie nadano nazwę Fab City.

Zaledwie trzy lata później, w 2014 roku, Xavier Trias, ówczesny alkad (hiszpański odpowiednik burmistrza) Barcelony, podjął decyzję o zrealizowaniu przygotowanego planu urbanistycznego, zobowiązując tym samym władze katalońskiego miasta do osiągnięcia pełnej samowystarczalności najpóźniej w 2054 roku. Już w 2015 roku do Barcelony dołączyły kolejne miasta, a inicjatywa Fab City urosła do rangi globalnego przedsięwzięcia. Obecnie w uczestniczy w niej ponad 30 miast oraz, co zaskakujące, dwa państwa – Bhutan i Gruzja.

Czym jest Fab City, jakie są jego założenia i za pomocą jakich strategii można je zrealizować? Mówiąc najprościej, projekt ten ma na celu stworzenie sieci współpracujących ze sobą samowystarczalnych miast, które funkcjonowałyby, opierając się na lokalnej produkcji. W pewnym sensie jest to więc pomysł wskrzeszenia miejskich manufaktur, które korzystałyby z globalnej wymiany wiedzy i technologii. Ten ambitny pomysł jest możliwy do zrealizowania dzięki wsparciu Sieci Laboratoriów Produkcji (Fabrication Laboratory Network).

Współpraca organizmów miejskich z tymi laboratoriami zaowocowała już stworzeniem międzynarodowego think tanku, do którego należą działacze społeczni, rzemieślnicy, urbaniści i wynalazcy. Powstające w nim idee pomagają w odejściu od tradycyjnej, linearnej gospodarki na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym, w której surowce są wykorzystywane racjonalnie, a wytwarzanie odpadów jest zminimalizowane. Misją Fab City jest zatem nie tylko wspieranie zrównoważonego rozwoju miast, ale także zbudowanie systemu gospodarczego opartego na dostępie do wiedzy oraz infrastrukturze lokalnych manufaktur – działanie w wielu obszarach jednocześnie jest zdaniem twórców projektu konieczne do osiągnięcia sukcesu.

Strategie zrównoważonego rozwoju miast

Konsekwentne budowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, w której importowane dobra zastąpione zostałyby lokalnymi produktami poddawanymi recyklingowi, to tylko jedna z wielu strategii zrównoważonego rozwoju miasta, jakie zaleca Fab City. Wśród pozostałych znajdują się takie postulaty jak inwestowanie w energię odnawialną, rozwój produkcji żywności w przestrzeni miejskiej (czyli zwrot ku permakulturze), edukowanie przyszłych pokoleń czy współpraca pomiędzy rządem a społeczeństwem obywatelskim. Ciekawym rozwiązaniem jest także wykorzystanie kryptowalut w aplikowaniu nowego łańcucha wartości (the new value chain), czyli zaktualizowanego na potrzeby gospodarki o obiegu zamkniętym procesu produkcyjnego firm. Ta strategia zakłada powstanie systemu miejskich, lokalnych rynków handlowych, które pozostawałyby w związku ze światową gospodarką.

Korzyści wprowadzenia tych rozwiązań byłyby nieocenione zarówno w kontekście ekologicznym, jak i ekonomicznym. Recyklingowanie surowców, korzystanie z energii odnawialnej czy zwrot ku permakulturze to ważne kroki w walce o środowisko naturalne. Ale przemiana miast to także wiele nowych szans na rynku pracy, który wymagać będzie profesjonalistów z różnych dziedzin: od tych, którzy oszacują potrzeby danej przestrzeni, po osoby, które zaprojektują odpowiednie do lokalnego wytwarzania i dostępne w otwartym oprogramowaniu produkty. Zrealizowane strategie zrównoważonego rozwoju miast będą korzystne również w sensie społecznym – każdy będzie mógł uczestniczyć w procesie produkcyjnym, od projektu, przez prototyp, aż po gotowy produkt. Komunikacja w tym zakresie pomoże zacieśnić więzy międzyludzkie, wyznaczyć wspólne cele i wspierać się w dążeniu do nich.

Wartości miasta XXI wieku

Projekt Fab City jest motywowany przede wszystkim troską o ludzkie dobro. Właśnie dlatego zakłada pełną inkluzywność, bez względu na wiek, płeć czy uwarunkowania ekonomiczne, a także zachęca do uczestnictwa wszystkich ludzi w podejmowaniu decyzji determinujących przyszłość ich miasta. Jednocześnie Fab City promuje ekologiczne rozwiązania, które mają na celu stworzenie bezemisyjnych miast i ochronę bioróżnorodności. Projekt ten stawia także na budowanie pomostu pomiędzy globalną wymianą wiedzy a lokalną produkcją z uwzględnieniem procesu glokalizacji oraz otwartego oprogramowania, stanowiącego źródło darmowych pomysłów, projektów i prototypów.