Less waste dla każdego

Lektura „Less Waste Polska” nie tylko pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy, które determinują rynek oraz nasze wybory konsumenckie i żywieniowe, ale także pokazuje, w jaki sposób jesteśmy w stanie wpływać na otaczającą nas rzeczywistość. Zachęca czytelników do zadawania samym sobie ważnych, często niewygodnych pytań. Nas z kolei zachęciła do zadania pytań jej autorom i autorkom, w nadziei, że dowiemy się jeszcze więcej o świecie less waste. Przywołaliśmy więc do tablicy Małgosię Mintę, Grzegorza Łapanowskiego, Jagnę Niedzielską i Krzyśka Rzymana!

Jak zaczęła się wasza walka z marnotrawstwem?

Jagna Niedzielska: Żołnierzem do spraw marnotrawstwa zostałam wraz otrzymaniem nazwiska Niedzielska. Moja rodzina troszczyła się o środowisko, wybierała jakościowe i regionalne produkty oraz dbała o to, by nie marnować żywności. Wiedziałam, że będę w przyszłości kontynuować rodzinne nawyki. Ekologiczne i ekonomiczne zwyczaje świetnie sprawdziły się podczas pracy w kuchni, a także w trakcie prowadzenia firmy cateringowej. Tutaj ważne są jakość i oszczędności, a wyrzucanie jedzenia to same straty.

Grzegorz Łapanowski: Ja też pamiętam to z domu. Szczególnie dla poprzednich pokoleń marnowanie żywności było nie do pomyślenia. Dziś w erze obfitości to wyzwanie, które towarzyszy nam co dnia. Jak przygotować obiad z tego, co jest z lodówce, co zostanie po warsztatach, jak sprawić, żeby niczego nie zabrakło i nic się nie zmarnowało.

Małgosia Minta: Ta walka towarzyszyła mi od zawsze, choć nikt tego nie nazywał, nie podkreślał ani nie pozycjonował w kontekście ochrony środowiska. Jestem dzieckiem miasta, ale przy domu, w którym spędziłam dzieciństwo, mieliśmy duży ogród. A w nim kompostownik, do którego trafiały obierki czy skorupki jajek – nie dlatego, że było to modne, ale po prostu oczywiste.

Od czasów, kiedy w domach rodzinnych przestrzegano was przed marnotrawstwem, coś poszło nie tak: produkcja plastiku wzrosła, coraz więcej jedzenia trafiało do kosza na śmieci. Choć stopniowo powracamy do wartości less waste, wciąż czeka nas wiele wyzwań.

Krzysiek Rzyman: Jesteśmy w przełomowym momencie. Wszyscy już zdają sobie sprawę, że świat stanął na krawędzi. Musimy zacząć działać, w bardzo wielu obszarach konieczne są radykalne zmiany. Jednorazowy plastik? To zwykły śmieć. Energia z węgla? To dalsze przegrzewanie planety. Wyrzucanie żywności? Nie stać nas na to. Pozytywne zmiany już się dzieją, jednak by stały się masowe, potrzebne są odpowiednie regulacje prawne.

G.Ł.: Najważniejsze, że temat stał się częścią debaty publicznej. Segregacja śmieci, wybór lepszych opakowań, recykling, kompostowanie, krótkie łańcuchy dostaw czy układanie roślinnych i ekologicznych menu to tylko część wyzwań, bo w dużej mierze nie chodzi wyłącznie o nasze wybory konsumenckie, ale o rozwiązania systemowe i zmianę prawa.

J.N.: Choć mamy coraz większą świadomość ekologiczną, wciąż pozostaje przestrzeń do rozwoju i poprawy. Zarówno konsumenci, jak i lokale gastronomiczne nadal wyrzucają bardzo dużo jedzenia. W profesjonalnej gastronomii wynika to między innymi ze złego łańcucha dostaw, nieodpowiedniego magazynowania, niedbałej produkcji, źle zaprojektowanego menu. Do tego należy dodać straty „pokonsumenckie”, czyli niedokończoną przez konsumentów żywność. W domu także popełniamy wiele błędów: kupujemy na zapas – robi to ponad 60% Polaków – źle przechowujemy produkty spożywcze, błędnie interpretujemy terminy ważności, brakuje nam pomysłów na wykorzystanie składników. Choć Polacy stopniowo poprawiają swoją dietę, nie zawsze pamiętają o kupowaniu lokalnych, sezonowych produktów z dobrych źródeł.

Jak reagują na te wyzwania konsumenci, a jak przedsiębiorstwa? Kto jest na nie bardziej otwarty?

M.M.: Wydaje mi się, że to porównywalny trud. Dla właścicieli gastronomii bycie less waste często oznacza dodatkowe koszty, znalezienie nowych dostawców, przemyślenie obiegu produktów, dodatkowy czas. Dla klientów – wyższe koszty i zmianę nawyków. Myślę, że to właśnie porzucenie pewnych przyzwyczajeń stanowi największy problem.

J.N.: Każdy ma swoje bariery: wielu konsumentów kojarzy less waste z ograniczeniami i radykalnymi zmianami. Dlatego trudno im postawić pierwsze kroki w tym kierunku. Każdy z nas ma inną sytuację życiową i to normalne, że inaczej będziemy realizować plan less waste. Powinniśmy mieć względem siebie dużo zrozumienia. Wspierać się i pokazywać różne rozwiązania. Producentów także ciężko przekonać do globalnych zmian w zakresie ich działalności. Z łatwością decydują się na kosmetyczne zmiany, ale tworzenie odpowiedzialnej ekologicznie marki wymaga podejmowania realnych działań, służących zmniejszeniu ilości odpadów. Właściciele gastronomii natomiast najczęściej zasłaniają się opornymi pracownikami. Faktycznie personel nie zawsze ułatwia sprawę, ale wcale nie skazuje całego przedsięwzięcia na porażkę. Z właścicielami gastronomii warto rozmawiać językiem pieniądza – jeden z polskich hoteli w ciągu roku odnotował stratę półtora miliona złotych, biorąc pod uwagę tylko koszt surowca. Takie dane robią na przedsiębiorcach wrażenie.

Mówiąc o less waste, często odwołujecie się do kosztów i rynku. Czy każdy może pozwolić sobie na bycie less waste? Popularna jest opinia, według której to styl życia uprzywilejowanych.

M.M.: Jeśli wziąć pod uwagę niekorzystne warunki socjoekonomiczne, powinno się chyba szczególnie mądrze gospodarować swoimi zasobami: wodą, energią czy jedzeniem. Kupować tyle, ile faktycznie zjemy, planować zakupy i posiłki, by jak najmniej trafiało do kosza. Nie trzeba od razu kupować supernowoczesnego domowego kompostownika. Nie trzeba też całkowicie rezygnować z produktów mięsnych i odzwierzęcych, jednak bez wątpienia warto je ograniczać. A ich zamiennikami wcale nie muszą być beyond burgery – alternatyw można szukać w rodzimej kuchni, w lokalnych, niedrogich składnikach.

G.Ł.: Z drugiej strony chyba faktycznie bywa tak, że manifestowanie postaw proekologicznych przez część z nas odczytywane jest jako manifestacja statusu. W konsekwencji ekologiczny styl życia może się kojarzyć z fanaberią bogatej inteligencji. Dlatego tak bardzo marzą mi się rozwiązania systemowe, które mogłyby objąć wszystkich, bez względu na status. Segregować śmieci może każdy, niemal każdy mógłby częściej korzystać z transportu publicznego czy jeść mniej mięsa. Jest wiele rozwiązań, które wcale nie muszą wiązać się z większymi kosztami.

K.R.: Z większymi kosztami mogą wiązać się takie wyzwania jak transformacja energetyczna, czyli odejście od węgla. Ale w przypadku less waste? Dla konsumentów to wręcz oszczędności. Wielorazowy kubek to kawa tańsza o złotówkę. Rezygnujesz z worków na śmieci i segregujesz odpady? Wydajesz mniej. Cała wymiana żarówek na energooszczędne LED-y to przecież niższe rachunki.

Tym, co często budzi w ludziach sceptycyzm wobec niektórych ekologicznych rozwiązań i produktów, jest greenwashing korporacji. Czasami trudno jest odróżnić szlachetne działania od zgrabnej promocji. W jaki sposób możemy podejmować bardziej świadome decyzje konsumenckie?

K.R.: To bardzo trudne zagadnienie. Wielkie korporacje zawsze będą miały pokusę, żeby „zazielenić się” na siłę. Dlatego przy wyborze pomiędzy produktem wielkiego koncernu a pochodzącym od mniejszego, lokalnego producenta zwykle warto sięgnąć po ten drugi.

G.Ł.: Nasze decyzje konsumenckie możemy też po prostu ograniczać. Zastanówmy się, czy na pewno potrzebny jest nam kolejny T-shirt, gadżet lub następna para spodni. Trzeba sobie jasno powiedzieć, że ekonomia na krótką metę stoi w opozycji do ekologii.

J.N.: By podejmować świadome decyzje konsumenckie, warto śledzić osoby i organizacje, które skanują działalność wielu firm. Polecam instagramowe konta takich osób jak @kasia_ograniczamsie czy @eko.paulinagorska, a także @whowillsavetheplanet. Za bardzo ważną uważam też działalność organizacji Otwarte Klatki.

Jako konsumenci nie tylko poszukujemy ekologicznych firm, ale także wymagamy więcej od przedsiębiorstw, które nie wprowadzają do swojej działalności zielonych rozwiązań. Jak możemy walczyć o bardziej zrównoważony, zielony przemysł?

J.N.: Jako konsumenci mamy ogromną moc. Jesteśmy jednostkami, które mogą zgłaszać opinie, prośby i postulaty. Nie zapominajmy, że firmy zmieniają się wobec naszych potrzeb i wydają fortunę, żeby zbadać, jakie są nasze oczekiwania. My musimy to tylko głośno artykułować.

M.M.: Już nawet duże sieci fast food odeszły od plastikowych słomek i stopniowo wprowadzają biodegradowalne opakowania. Bo tego oczekuje konsument. Z tego samego powodu w restauracjach pojawia się coraz więcej dań wegańskich i wegetariańskich, a na półkach sklepów ukazują się nowe ekologiczne produkty – wyrażamy swoje potrzeby, a przedsiębiorstwa reagują. Wierzę w strategię małych kroków, o której wiele mówi Areta Szpura.

Idea less waste jest w waszej książce wielowymiarowa. Ucieleśnia się w kontekście gospodarczym, gastronomicznym czy ekologicznym. Czy są jeszcze jakieś obszary naszego życia, w których less waste może się realizować? Być może chcieliście uwzględnić w swojej książce jeszcze jakiś pomysł, dla którego ostatecznie zabrakło miejsca?

M.M.: Chyba udało nam się poruszyć maksymalnie dużo aspektów – piszemy między innymi o gospodarowaniu jedzeniem, wyborze energii elektrycznej, jedno- i wielorazowych opakowaniach, produkcji odzieży czy komunikowaniu rozwiązań klientom oraz pracownikom gastronomii. Zależy mi na podkreśleniu, że less waste nie oznacza less taste i nie wiąże się z uszczerbkiem na smaku czy estetyce.

G.Ł.: Żyjemy w rzeczywistości, która opiera się na kulcie konsumpcji. Asceza, post czy skromność to zjawiska dziś marginalne, a przecież dla rozwoju ludzkości były w jakimś sensie kluczowe. Less waste brzmi jak modne hasło, ale myślę, że gdzieś głęboko w środku odwołuje się do starych jak świat idei szacunku i skromności.

K.R.: Przy tym, co dzieje się z klimatem, z naturą, musimy się po prostu nastawić na less we wszystkich obszarach. Ograniczyć nieco konsumpcję, wyeliminować niepotrzebne podróże samolotem, pewnie trochę zwolnić w życiu. Jako mieszkańcy bogatego kontynentu możemy sobie na to pozwolić.

J.N.: Myślę, że udało nam się wyczerpująco opowiedzieć o ekologicznych zagadnieniach skierowanych do konsumentów, producentów i gastronomii. To jednak wcale nie oznacza, że wraz z tą publikacją powiedzieliśmy ostatnie słowo…

Gdzie zjeść less waste w Polsce?

Warszawa

• Zjeść Kuchnia Wegańska – ul. Puławska 138
• Mokotuff – ul. Puławska 34 oraz al. Niepodległości 92/98

Kraków

• Raw Nest – ul. Ślusarska 6
• Ranny Ptaszek – ul. Augustiańska 5

Poznań

• Cafe La Ruina i Raj – ul. Święty Marcin 34
• Wypas – ul. Jackowskiego 38

Trójmiasto

• Fino – ul. Grząska 1, Gdańsk oraz al. Armii Krajowej 9/1, Gdynia
• Biały Królik – ul. Folwarczna 2, Gdynia

By dowiedzieć się więcej o tych miejscach, poznać inne ekologiczne restauracje, kawiarnie oraz bistra z Polski i z zagranicy, a także dowiedzieć się, w jaki sposób marnować mniej zasobów, zamów książkę „Less Waste Polska”!