Ortodoksyjny weganizm jest niemoralny?

Weganizm, u swoich koncepcyjnych źródeł, nie jest zatem po prostu zbiorem przykazań, których trzeba się ortodoksyjnie trzymać („jedz tylko rośliny”); u jego podstaw leży – przynajmniej powinien, jeśli chcemy uniknąć przemiany weganizmu w pewnego rodzaju religię – krytyczny namysł nad celami i działaniami, które mają propagować i wprowadzać w życie idee sprawiedliwości, obejmującej wszystkie istoty zdolne do odczuwania cierpienia.

Jak możemy przeczytać w tekście amerykańskiego filozofa Donalda Brucknera, opublikowanym w zbiorze „The Moral Complexities of Eating Meat”, najsilniejszy argument za wegetarianizmem (i weganizmem) przedstawia się w skrócie następująco: 1) masowa hodowla powoduje poważne cierpienia zwierząt (dodajmy, że nieludzkich, i w tym sensie będę używał tego słowa); 2) cierpienia te są niepotrzebne, bo można ich uniknąć, jeśli wybierze się dietę roślinną; 3) świadome wspieranie praktyk, które powodują poważne, niepotrzebne cierpienia zwierząt, jest złe; 4) kupowanie i spożywanie mięsa wspiera praktyki masowej hodowli; zatem, konkludując, 5) kupowanie i jedzenie mięsa pochodzącego z masowych hodowli jest złe. I chociaż można podać w wątpliwość przynajmniej część z powyższych przesłanek, to rozumowanie wydaje się faktycznie wspierać abstynencję od mięsa.

Czy rzeczywiście konieczną do przyjęcia konsekwencją płynącą z wyżej przedstawionego argumentu jest to, że musimy całkowicie wyrzec się mięsa i przejść na dietę stricte roślinną? Jak wskazuje Bruckner, możliwych rozwiązań dopuszczających jedzenie mięsa i pozwalających uniknąć całości lub części szkód związanych z wielkoskalową hodowlą jest więcej. Mięso można pozyskiwać na przykład z niewielkich gospodarstw, w których zwierzęta żyją w optymalnych warunkach, a następnie są humanitarnie zabijane, polowań na dzikie zwierzęta, a także korzystać z mięsa zwierząt potrąconych przez samochody.

Bruckner w swoim artykule nie rozwodzi się szerzej nad pierwszymi dwoma źródłami pozyskiwania mięsa. Jak jednak pisze w innym artykule („Our Failed Food Movement”) James McWilliams, amerykański historyk, publicysta i krytyczny weganin, ruch społeczny próbujący zwalczać masowe hodowle i proponujący w zamian źródła lokalne, organiczne, humanitarne, bez modyfikacji genetycznych itp. odnosi do tej pory raczej porażki: pomimo jego wysiłków liczba zwierząt w dużych zakładach produkcyjnych ciągle się zwiększa, przynajmniej w USA. Artykuł kończy dosyć stanowczą konkluzją: zwrot w kierunku lepszego świata musi zacząć się od rezygnacji z udomowienia zwierząt, bez żadnych półśrodków – zresztą nie jest w tej konkluzji odosobniony. Jeśli zaś chodzi o polowania, to oczywiście możemy wyobrazić sobie zgodne z etyką jedzenie mięsa zwierząt, których odstrzelenie jest jedynym sposobem na poradzenie sobie z realnym zagrożeniem dla równowagi jakiegoś ekosystemu.

To właśnie trzecie źródło potencjalnie etycznego pozyskiwania mięsa, czyli potrącone na drodze zwierzęta, jest głównym, a także chyba najbardziej kontrowersyjnym tematem artykułu Brucknera. Wskazuje on, że przyjąwszy logikę rozpisanego wyżej argumentu motywującego wegetarianizm (i weganizm), powinniśmy w miarę możliwości zjadać zwierzęta zabite w wyniku kolizji samochodowych, ponieważ stanowią pełnowartościową alternatywę dla standardowo hodowanego mięsa, a nie przyczyniają się do wspierania masowego rolnictwa. Śmierć zwierzęcia na drodze jest bowiem dziełem przypadku. Wyborem jest natomiast to, co zrobi się z tym mięsem – większość stanów w USA pozwala na zbieranie i zjadanie padliny, natomiast zwierzęta pozostawione przez kierowców na drodze zabiera się na wysypiska, gdzie absolutnie nikt nie może z nich skorzystać. W Polsce usuwaniem zabitych na drodze zwierząt zajmują się najczęściej lokalne władze.

Może się wydawać, że liczba takich wypadków jest niewielka, jednak jak wynika z wyliczeń Brucknera, w Stanach Zjednoczonych w ciągu roku, i to przy bardzo ostrożnych szacunkach, na drogach śmierć ponoszą ponad 2 miliony zwierząt, z których można by uzyskać co najmniej 41 milionów funtów pełnowartościowego mięsa, co jest ekwiwalentem 80 tysięcy krów i 8 milionów dużych kurczaków. W Europie te liczby również są wysokie: w raporcie WWF z 2010 roku możemy przeczytać, że w Niemczech każdego roku dochodzi do 225 tysięcy kolizji z dużymi dzikimi zwierzętami.

No dobrze, ale czy dieta uwzględniająca padlinę to lepsze rozwiązanie niż ta bazująca w 100% na warzywach? Bruckner argumentuje, że tak: jesteśmy moralnie zobligowani do szukania alternatyw dla roślinnego białka w diecie, ponieważ produkcja tego drugiego powoduje cierpienie czujących zwierząt. Ta kwestia nieczęsto pojawia się przy omawianiu problemów weganizmu, ale trzeba pamiętać, że na polach w trakcie uprawy ginie ogromna liczba zwierząt – kombajny i środki ochrony roślin są zabójcze dla gryzoni, ptaków i jaszczurek. Steven Davis, ważna postać w dyskusji o moralnych problemach jedzenia mięsa, pisze w swoim często przytaczanym artykule, że skoro śmierci i cierpienia związanego z karmieniem ludzkości nie można całkowicie uniknąć, powinniśmy zwrócić się ku mniejszemu złu, którym nie jest dieta czysto wegańska.

Solucja miałaby polegać na likwidacji wszystkich hodowli świń, drobiu oraz owiec i zamianie części pól uprawnych na pastwiska, na których wypasane byłyby krowy wykorzystywane do produkcji nabiału i mięsa.

Swoje tezy popiera kalkulacjami, według których przyjęcie tego modelu i zamiana danej powierzchni pól uprawnych na pastwiska pozwoliłyby na ocalenie 300 milionów zwierząt rocznie w stosunku do programu opartego całkowicie na diecie roślinnej. W późniejszej krytyce artykułu Gaverick Matheny i Andy Lamey wskazywali, że obliczenia Davisa były błędne i nie uwzględniały ważnych czynników, co miałoby czynić jego propozycję gorszą, grożącą większymi szkodami niż opcja wegetariańska.

Jedzenie zwierząt zabitych w wypadkach samochodowych unika większości, jeśli nie wszystkich, problemów wynikających z przyjęcia wspomnianych trybów odżywiania:zarówno roślinnych, jak i włączających produkty zwierzęce. Zbieranie świeżej padliny nie powoduje żadnej szkody dla martwego zwierzęcia, natomiast i hodowla zwierząt, i uprawa warzyw wiążą się z takimi konsekwencjami.