Dlaczego wszyscy oglądają Kevina?

„Kevin sam w domu” jako mit

Dlaczego w ogóle zaczęliśmy oglądać Kevina? Czy też, ściślej, dlaczego zaczęliśmy go oglądać ironicznie? Pierwsze projekcje rzeczywiście wpisywały się w ewolucję świątecznej tradycji, polegającej na wyświetlaniu w telewizji hitów gwiazdkowych – ciągle takich samych, ale nie tych samych. Przynajmniej nie w założeniu.

Oglądaliśmy więc Kevina, tak jak co roku oglądamy kolejne wcielenia familijnych i romantycznych komedii. Przechytrzający zbirów blond aniołek ratował ducha świąt, jak po dziś dzień, w najrozmaitszych wcieleniach tej samej opowiastki, ratują go podobne mu postacie. 

W przypadku Kevina oznacza to przywrócenie harmonii: rodzina znów jest razem, terroryzujący okolicę włamywacze zostają ujęci, a dzięki zwyczajowi podtapiania okradzionych domów wiadomo już, że byli sprawcami znacznie większej liczby włamań. W ramach świątecznego cudu gratis zrehabilitowany zostaje też przerażający z początku sąsiad Marley (zauważyliście, że drugoplanowa postać filmu nosi imię prosto z Dickensa?), który także łączy się po latach ze swoją rodziną. To właśnie moc dobrego ducha świąt, w tej wersji opowieści – Kevina.

No dobrze, Kevin nie do końca jest aniołkiem; ukazuje nam się jako taki, by zaraz odsłonić swoją figlarną, transgresyjną naturę. Ucieleśnia więc trochę figurę trickstera, błazna, który potrafi przechytrzyć moce nadprzyrodzone lub paktować z nimi – w tym przypadku reprezentuje je duch świąt. Ta animistyczna, bezosobowa siła zastąpiła Boga, dla którego w nowej narracji świąt nie ma zbyt dużo miejsca. Jest to jednak powrót do antropologicznych źródeł: czcimy święta równonocy, nie oglądając się na religie, które swoim kalendarzem mogłyby je sobie przywłaszczać.

Dlatego też Święty Mikołaj w filmie (w angielskim oryginale nie będący przecież świętym (saint), a jedynie Santa) nie jest ambasadorem Boga na ziemi, a co najwyżej reprezentantem tego ducha. Ma jednak cechy boskości, choćby takie, że poznają się na nim osoby nie z tego świata: zwierzęta, czasem magiczne (Rudolf Czerwononosy), ubodzy (w amerykańskich filmach prawdziwego Mikołaja rozpoznaje jako pierwszy niemal zawsze żebrak), sieroty lub – jak Kevin – trochę zaniedbane przez rodziców młodsze rodzeństwo.

Z podobnego powodu jednym z powszechników (semiotyka nazywa je inwariantami mitu) takich opowieści jest ktoś zamożny i uprzywilejowany, najczęściej dobrze odżywiony biały mężczyzna w sile wieku, który musi dopiero doznać nawrócenia na magię świąt, a przy okazji zmienić swój status. Nie ma w tym zbyt wiele z marksizmu – w każdym razie niewiele więcej, niż mieli nasi przodkowie kojarzący bóstwo z ubóstwem.

Kultura wywrotowa

Pierwsze emisje Kevina były więc zupełnie naturalne – film włączył się do repertuaru świątecznych hitów wraz z innymi mitami. Później jednak nastąpiło coś, co sprawiło, że został z nami na dłużej.

Nie zamierzam zgadywać co – odpowiedzialność kazałaby zrobić najpierw jakieś terenowe rozeznanie, przedstawię więc kilka hipotez. Po pierwsze: winimy tych co zawsze, czyli milenialsów. W pokoleniu przełomu tysiącleci łączy się kilka cech, które są dobrym fundamentem zachowań tak dziwnych i masochistycznych, jak oglądanie rok po roku tego samego, obiektywnie niezbyt mądrego filmu.

Jedną z takich cech jest skłonność do doceniania kiczu, drugą jej bliska krewna – ironiczna postawa, każąca uciekać od robienia rzeczy na poważnie. Powaga jest w odwrocie, nasi rodzice pokazali nam, że powagą może i da się wiele zbudować, ale też wiele zepsuć. Poza tym powaga gorzej niż satyra maskuje głębsze problemy, zwłaszcza natury psychologicznej, a tych, zdaje się, mamy dzisiaj trochę za dużo.

Jest jeszcze jedna kulturowa skłonność, tym razem niecharakteryzująca milenialsów, która może się tu ujawniać. Nazywamy ją subwersją, choć określenie wywrotowość w zasadzie pasuje równie dobrze. Określa się tym mianem zdolność ludzi do podchwytywania narracji władzy i przekuwania jej w narrację oporu.

Opresyjny duch świąt

Mamy dziś coraz częściej poczucie, że święta to taki właśnie opresyjny dyskurs. Żyjemy w erze konsumpcyjnej,poddani nakazom kupowania, sprzątania i przeżywania świąt (zgodnie z przyjętymi normami), jak wcześniej żyliśmy w dyktacie realnego socjalizmu albo innych narracji. Gdzie nie można było mówić wprost, przemycaliśmy komunikaty wywrotowe.

Na opresję stanu wojennego Piwnica pod Baranami zareagowała… wyśpiewaniem (tenorem Jacka Wójcickiego) obwieszczenia o wprowadzeniu stanu wojennego. Ani jedno słowo nie zostało zmienione, a jednak wszyscy się śmiali. Wodzom na plakatach dorysowywaliśmy rogi (albo siusiaki). Pomnik bohatera Armii Ludowej, konającego na kolanach obnażonej alegorii Zwycięstwa, nazywaliśmy „zgwałconym partyzantem”. Byle tylko podkraść trochę narracji i obrócić jej ostrze przeciw propagandzie.

Propaganda Bożego Narodzenia jest najbardziej cwana ze wszystkich. Na jej straży nie stoi ZOMO ani nawet pilnujący kasy kapitalista. Stoi tam szantaż emocjonalny. Matka, która przecież oczekuje, że przyjdziemy na wigilię, a wcześniej pomożemy myć okna. Święta są dla nas za poważne, zbyt emocjonalne, ale przecież nie uciekniemy od nich inaczej, jak tylko przez zachowania wywrotowe. Dlatego rozsiadamy się wygodnie i oglądamy Kevina. To przecież tradycja – rzucamy ironicznie.

Problem pojawi się najwyżej, kiedy zdamy sobie sprawę, że dziś Kevin w telewizji to faktycznie tradycja. Film ma już 31 lat (a tytułowy blond aniołek to rocznik 1980!), a co Wigilię w Polsacie gości od dekady. Ostatnio, kiedy w 2010 roku antena próbowała go nie wyświetlić, protest objął podobno 90 tysięcy ludzi. A że zapewne większość z nich miała wśród „polubień” nie tylko Kevina, lecz także „Bekę z Klanu” i inne demonstracje ironicznego stosunku do telewizji – to już nie ma większego znaczenia.

Po raz kolejny okazało się, że tradycja to coś zupełnie innego, niż się nam wydaje. Nie dość, że, w przeciwieństwie do słów, które padają w „Misiu” Barei, można ją „uchwałą specjalną zarządzić albo ją ustanowić”, to jeszcze jest tożsama z „codziennością, w której my żyjemy”. Jedyną niezmienną częścią tradycji jest nasze przekonanie o jej niezmienności.