Dieta roślinna – lek na zmiany klimatyczne?

Komisja Europejska zakłada, że do 2030 roku będą one stanowiły jedną czwartą wszystkich gruntów rolnych na terenie UE. Ci, którzy wytwarzają już w ten sposób swoje produkty, mogą spodziewać się dodatkowych korzyści. A pozostali, zainteresowani transformacją gospodarstw, otrzymają od Unii Europejskiej potrzebne wsparcie – zarówno finansowe, jak i edukacyjne. Do tego państwa członkowskie mają przeznaczyć ogromne sumy na badania naukowe, których celem będzie rozwój produkcji zamienników mięsa, czyli białek roślinnych.

Co więcej, pomysłodawcy chcą zaproponować nowe, ujednolicone sposoby oznakowania produktów, które będą nie tylko informowały konsumentów o składzie i wartościach odżywczych, ale także wyraźnie zaznaczały, skąd pochodzą dane towary, jak są produkowane i jakie mają znaczenie dla środowiska. Komisja Europejska zakłada też skrócenie drogi, którą przebywają produkty z pola do naszych domów, by ograniczyć powstawanie śladu węglowego.

Czy produkty bio mogą być tańsze?

Tyle, jeśli chodzi o teorię, bo w praktyce proponowane przez Komisję Europejską zmiany nie brzmią już tak zielono. Choć jest to pierwszy tak szeroko zakrojony plan strategiczny, który zakłada rzeczywiste działania w celu ochrony środowiska i zmniejszenia ilości marnowanej żywności, sceptyków projektu jest przynajmniej tylu, ilu jego entuzjastów. Najwięcej wątpliwości budzi obniżenie cen towarów ekologicznych i bio do takiego poziomu, by były one dostępne dla wszystkich.

Tymczasem wymagania nałożone wcześniej przez Unię Europejską jasno określają, jak produkcja takich artykułów spożywczych ma wyglądać. Wiąże się ona zazwyczaj z większymi kosztami po stronie rolników, stąd produkty oznaczone jako bio najczęściej są droższe od pozostałych. Jak zatem sprawić, by te same artykuły stały się nagle tańsze? Rolnicy podkreślają, że bez dodatkowego wsparcia finansowego Unii na każdym etapie produkcji albo odpowiednich regulacji prawnych koszty będą musieli ponosić sami.

Zamiast zarabiać na uprawie, będą zmuszeni do niej dokładać. Pojawiają się również pytania w kontekście handlu. Czy przedsiębiorcy będą zaopatrywali swoje sklepy w produkty bio, jeśli będą je mogli sprowadzić spoza terenu Unii Europejskiej taniej, a do tego w większej ilości? By chronić rolników, konieczne jest wprowadzenie regulacji prawnych, a te jeszcze nie zostały nawet zaproponowane. Komisja Europejska pierwsze posiedzenia w tej sprawie planuje na wrzesień tego roku. Do tej pory na jednoznaczne odpowiedzi raczej liczyć nie możemy.

Produkcja żywności a zmiany klimatyczne

Sporo wątpliwości budzą także kwestie związane ze zmianą diety i z promowaniem nowych nawyków żywieniowych. Unia Europejska wycofała się z wcześniejszego zapisu o całkowitej eliminacji mięsa z diety i zastąpiła go sformułowaniem o „znaczącym jego ograniczeniu”.

Strategia „Farm to Fork” zakłada popularyzację nowych nawyków żywieniowych i zachęcanie obywateli państw członkowskich do oparcia diety na produktach roślinnych przy jednoczesnym ograniczeniu spożywania mięsa oraz nabiału.

Jest to spowodowane obawami Komisji Europejskiej co do rosnącej liczby osób otyłych, a także wzrastającego popytu na mięso. Obecnie zjadamy dwa razy więcej kilogramów mięsa na osobę rocznie niż jeszcze 30 lat temu. Tymczasem nie ma co zaprzeczać – dieta mięsna nie jest zdrowa.

Liczne badania naukowe potwierdziły, że istnieje zależność między ilością spożywanego mięsa a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka, występowaniem chorób serca czy cukrzycy typu 2. Zatem częstsze sięganie po warzywa i owoce na pewno korzystnie wpłynie na zdrowie mieszkańców Unii Europejskiej. Pytanie tylko, czy te zmiany będą równie dobre dla środowiska.

Propozycje zmian pomysłodawcy argumentują, powołując się na dane, z których wynika, że produkcja żywności odpowiada za 18% światowej emisji gazów cieplarnianych (to więcej niż transport lądowy, morski i powietrzny razem), z czego aż 70% pochodzi z hodowli zwierząt.

Jakby tego było mało, produkcja mięsa wiąże się z zanieczyszczeniem rzek, oceanów i gleb. Do tego dochodzą ogromne ilości wykorzystywanej wody, prądu oraz konieczność wycinania lasów pod pastwiska i tereny uprawne, na których rośną rośliny przeznaczone na paszę dla zwierząt.

Ponadto produkcja mięsa nie pozostaje bez wpływu na bioróżnorodność naszej planety.

Z ostatnich badań wynika, że 86% wszystkich gatunków zwierząt lądowych stanowią te hodowlane. Stąd w 2019 roku, po opublikowaniu raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) na temat użytkowania gruntów, padły sugestie, że aby ochronić klimat, mięsożercy muszą zmienić swoją dietę na bardziej roślinną.

Wysokie spożycie mięsa, produktów mlecznych i jaj degraduje klimat i może doprowadzić do niedoborów żywności w przyszłości. Jeśli wziąć to wszystko pod uwagę, wyeliminowanie mięsa z diety wydaje się najlepszym rozwiązaniem.

Problem w tym, że co do skuteczności diety roślinnej w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym naukowcy są podzieleni. Część badań potwierdza, że całkowita rezygnacja z jedzenia mięsa w znaczącym stopniu ogranicza emisję gazów cieplarnianych. Niestety, pomijają one kwestię tego, czym mięso jest zastępowane przez zwolenników takiej diety. W 2015 roku naukowcy Carnegie Mellon University opublikowali raport, z którego wynika, że osoby jedzące wszystkie produkty, ale w zrównoważony i zbilansowany sposób, mają mniej negatywny wpływ na klimat niż wegetarianie.

Uczeni zwrócili uwagę, że wskazówki Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych – aby wyeliminować z diety mięso i zastąpić je owocami i warzywami – może jedynie przyczynić się do nieumyślnego zwiększenia emisji gazów. A to stąd, że uprawa wielu popularnych warzyw wymaga większego zużycia zasobów naturalnych.

W porównaniu z produkcją mięsa drobiowego czy wieprzowiny szczególnie źle wypadają uprawy bakłażana, selera i ogórków. Swoje wnioski badacze dodatkowo uzasadniają faktem, że aby dostarczyć organizmowi odpowiedniej liczby kalorii, osoby na diecie roślinnej muszą jeść więcej, a zatem wyprodukowana liczba odpowiednich produktów też musi być większa, by sprostać potrzebom rynkowym.

Co więcej, wegetarianie brak mięsa najczęściej zastępują nie owocami i warzywami, tylko nabiałem oraz wysoko przetworzonymi produktami białkowymi. Wybór sera, soi czy tofu wbrew pozorom nie jest korzystniejszy dla środowiska. Nabiał jest drugą najbardziej kosztowną dla natury częścią produkcji żywności na świecie, przyczyniającą się do deforestacji i wymagającą zwiększonego nakładu na energię.

Która dieta jest najkorzystniejsza dla środowiska?

Gdy porównamy dane wskazujące na to, która dieta w jakim stopniu przyczynia się do ograniczenia wytwarzania szkodliwych gazów do atmosfery, okazuje się, że większe korzyści dla środowiska ma popularny obecnie fleksitarianizm (ograniczenie spożycia mięsa w dwóch trzecich) albo całkowita rezygnacja z jedzenia czerwonego mięsa.

Badania na ten temat przeprowadzili badacze z John Hopkins University, a swoje wnioski opublikowali w 2019 roku. Dowiedli oni, że dieta fleksitarian zostawia mniejszy ślad węglowy niż osób będących na diecie wegetariańskiej. Zatem teoretycznie wybór sałatki lub ryby zamiast kotletów na obiad jest lepszym rozwiązaniem. By jednak rzeczywiście przyniosło to istotne korzyści dla środowiska, konieczne jest, aby konsumenci wiedzieli, jak balansować swoją dietę i których produktów unikać. 

Zwłaszcza że w obliczu rosnącej popularności wegetarianizmu i diety roślinnej zwiększa się popyt na modne produkty, takie jak awokado, tempeh czy halloumi. W przypadku tego pierwszego konieczna jest wycinka lasów pod tereny uprawne.

Nie należy zapominać o śladzie węglowym, który powstaje, gdy artykuły te muszą przebyć drogę z miejsca produkcji do naszych domów. Co ciekawe, niezależnie od badań wciąż za dietę najzdrowszą dla klimatu uznaje się weganizm. Osoby odżywiające się zgodnie z jego zasadami nie spożywają mięsa ani żadnych innych produktów odzwierzęcych.

Tym samym eliminują z codziennych posiłków składniki, których wytwarzanie wiąże się ze znaczącymi negatywnymi skutkami dla środowiska. Niestety, weganie stanowią obecnie na świecie 1-2% ludności. A w „Farm to Fork” nie pada ani jedno słowo na temat korzyści z przejścia na tę dietę.