Co jedzą nobliści?

To nie pierwszy raz, kiedy wystawna kolacja się nie odbędzie – w ciągu ponad 100-letniej historii nagrody bankiet odwoływany był kilkakrotnie: podczas pierwszej i drugiej wojny światowej, w latach 20., a także w 1956 roku, w geście sprzeciwu wobec radzieckiej interwencji zbrojnej na Węgrzech. Nie odbyła się ona także w zeszłym roku, ze względu na pandemię koronawirusa. A skoro w tym roku nie będziemy mieli okazji zajrzeć w talerze noblistom, postanowiliśmy sprawdzić, jakie potrawy podawano im w zeszłych latach!

Historia bankietów noblowskich 

Pierwszy w historii bankiet noblowski odbył się 10 grudnia 1901 roku w sztokholmskim Grand Hôtel. Na uroczystą kolację zostało zaproszonych 113 mężczyzn ze świata kultury, nauki i polityki. Już w 1934 roku, wraz z rosnącym prestiżem nagrody, liczba gości zwiększyła się do 350. Obecnie co roku na bankiecie pojawia się około 1300 osób, a honorowe miejsca przy stole zajmuje rodzina królewska. Ceremonia przez lata odbywała się w różnych lokalizacjach, ale od 1974 roku gości wyłącznie w Niebieskiej Sali sztokholmskiego ratusza.

Zorganizowanie wystawnej kolacji dla 1300 osób to wielkie wyzwanie logistyczne. Przygotowania trwają całymi miesiącami – podczas bankietu nie można pozwolić sobie na błędy. Każdy z ponad 250-osobowego personelu musi z największą sumiennością wykonywać swoje obowiązki. Za przygotowanie wyjątkowych dań odpowiada 20 kucharzy, którzy zaczynają pracować na trzy dni przed wydarzeniem.

Produkty, które trafiają do ich kuchni, robią niemałe wrażenie – wystarczy przytoczyć listę zakupów stworzoną na potrzeby jednego z bankietów: 2692 piersi gołębie, 475 ogonów homara, 100 kilogramów ziemniaków, 70 litrów słodkiego octu malinowego, 67 kilogramów karczochów jerozolimskich… Trudno się dziwić, że nakrycie stołu dla jednej osoby kosztuje ponad 4 tysiące złotych.

Choć członkowie Fundacji Nobla wybierają menu spośród trzech propozycji już we wrześniu, pozostaje ono sekretem aż do 10 grudnia. I choć w tym roku nie zainspirujemy się noblowską kuchnią, chętnie zaglądamy do archiwalnych jadłospisów, które przybliżają kulinarną historię XX i XXI wieku. Jedzenie na bankietach zmieniało się z dekady na dekadę: o ile w pierwszych dziesięcioleciach królowały pięciodaniowe kolacje, rozpoczynające się od zupy z żółwia, o tyle obecnie w trakcie wieczoru wydawane są trzy posiłki inspirowane kuchnią skandynawską. Jednym z przełomowych momentów był z pewnością bankiet z 1946 roku, podczas którego podano consommé ze skorupiaków oraz pieczonego renifera z sosem ze szwedzkich borówek – do tej pory uważa się go za pierwszą prawdziwie skandynawską kolację noblowską.

W ostatnich latach na bankietach dało się zauważyć również inne trendy: coraz więcej uwagi przywiązuje się do etycznego pochodzenia produktów, a także do eleganckiej, lekkiej i kolorowej prezentacji dań, która zastąpiła popularną jeszcze przed kilkoma laty estetykę o korzeniach rustykalnych.

Co jedli polscy nobliści?

W 120-letniej historii Nagrody Nobla wyróżniono ośmioro Polaków – większość z nich, bo aż pięcioro, została nagrodzona w kategorii literatury. Jakich potraw mogli spróbować w Sztokholmie nasi laureaci?

Na talerzach wielu z nich gościły ryby i owoce morza. Wisławie Szymborskiej podano homara w galarecie w towarzystwie kremu z kalafiora i kawioru, a Józefowi Rotblatowi – łupacza z Morza Północnego z rzeżuchą i jabłkami. Gdyby Olga Tokarczuk nie była weganką, na przystawkę otrzymałaby kawior sielawy, podany z ogórkiem, marynowaną kalarepą i sosem koperkowo-chrzanowym. Lech Wałęsa w 1983 roku cieszył się faszerowaną smardzami solą, trzy lata wcześniej zaś Czesław Miłosz smakował wędzonego łososia ze szpinakiem i z jajkiem w koszulce.

Bankiet noblowski obfitował nie tylko w morskie smaki. W 1905 roku Henryk Sienkiewicz częstowany był kuropatwą w galarecie, Wisława Szymborska otrzymała jako danie główne faszerowaną jabłkami roladę z perliczki w sosie cytrusowym, a Oldze Tokarczuk podana zostałaby kaczka nadziewana czarnymi kurkami, tymiankiem cytrynowym, ziemniakami z karmelizowanym czosnkiem oraz złotym burakiem w towarzystwie kapusty włoskiej z wędzonymi shiitake, pieczonym czosnkiem i olejem świerkowym. Na deser polscy nobliści próbowali rozmaitych słodkości, jednak najbardziej wartą uwagi pozycją jest słynne już Nobel parfait, składające się z dwóch warstw kremu – co roku o innym smaku. Deser ten jest podawany od 1976 roku.

Bankiety noblowskie na przestrzeni lat gościły nie tylko polskich twórców i akademików, ale także polskie akcenty kulinarne. W 1921 roku gościom została podana flądra à la Walewska, z dodatkiem gotowanych langustynek i z plastrami trufli, choć dziś częściej sięga się w tej metodzie po krewetki i leśne grzyby. Ten sposób przygotowania ryby zaczerpnął swoją nazwę od hrabiny Marii Walewskiej, która na początku XIX wieku była kochanką Napoleona.