Wojownik Jamie

Na oczach widzów zabija 150 kurczaków z chowu klatkowego, żeby zademonstrować, jak wątpliwej jakości mięso ląduje na naszych talerzach. W licznych książkach i programach telewizyjnych pokazuje siłę płynącą z różnorodności kuchni etnicznych i demokratyczny charakter jedzenia. Od 20 lat Jamie Oliver namawia do świadomych postaw konsumenckich i gotowania. To w kuchni przecież zapadają ważkie dla kondycji świata decyzje. Także polityczne.

Tekst: Daria Pawlewska

Zdjęcia: Paul Stuart

Ten artykuł przeczytasz w mniej niż 15 minut!

Artykuł ukazał się w 30 numerze magazynu KUKBUK Goście Idą (grudzień/listopad 2017). Wypowiedzi Jamiego Olivera pochodzą z przeprowadzonego 24 sierpnia 2017 r. w Londynie wywiadu. W pracy nad artykułem autorka korzystała także z książki Gilly Smith – „Jamie Oliver. Człowiek, jedzenie, rewolucja” (Vesper, 2010).

Kiedy podjeżdżam taksówką pod budynek Paper Mill Studios w Londynie, milczący do tej pory kierowca uśmiecha się porozumiewawczo i bardziej stwierdza, niż pyta: – Będziesz się widzieć z szefem, co? Nie ma wątpliwości, o kogo chodzi. Jamie Oliver niczym gwiazda rocka uwodzi i prowokuje, ostrzega przed wysoko przetworzonym jedzeniem oraz spotyka się z najważniejszymi politykami na świecie, aby zmienić ponowoczesną rzeczywistość i zatrzymać zalew śmieciowego żarcia, którym niszczymy siebie i środowisko.

Wędzony łosoś, czarny pieprz i kilka kropel cytryny

Oliver wychowuje się w spokojnej wiosce Clavering w hrabstwie Essex – całymi dniami biega z kolegami po pobliskich łąkach i lasach. Sally i Trevor dają synowi poczucie pewności siebie i wiarę w moc rodziny. Prowadzą słynący z gościnności pub The Cricketers z tradycyjną brytyjską kuchnią. Rodzice przywiązują dużą wagę do składników używanych w kuchni i zabierają małego Jamiego na lokalne targi żywności. Chłopiec uwielbia gawędzić z ogrodnikami, hodowcami, rolnikami czy rybakami. W Wielkiej Brytanii w latach 70. i 80. nie mówi się powszechnie o lokalnym i sezonowym jedzeniu, a podgrzewany w mikrofalówce obiad z pudełka jest normą. Dom rodzinny Jamiego zwyczajami kulinarnymi wyprzedza swoje czasy. Oliver już jako ośmiolatek pomaga w restauracji. Ma precyzyjny plan na dorosłe życie. Często wynosi z pubu jedzenie, aby karmić nim swoich „cygańskich” kolegów mieszkających w przyczepach. Pewnego dnia daje im do spróbowania wędzonego łososia, którego skrapia cytryną i przyprawia pieprzem. Ci najpierw wzbraniają się przed rybą, a potem, przekrzykując się, proszą o dokładkę. Ta przemiana uświadamia Oliverowi, jaką potęgą może być jedzenie.

Zasady należy łamać

W trakcie londyńskiej premiery książki „5 składników. Gotuj szybko i łatwo” (Insignis, 2017) Oliver chętnie odwołuje się do początków swojej kariery i zdaje się rozumieć zawrotne tempo współczesnego świata. – W ciągu 20 lat napisałem ponad 20 książek, ta jest najlepsza, bo najmniej skomplikowana. Aż tyle lat potrzebowałem, żeby dojść do najprostszych rozwiązań – mówi. Przeklinający z wdziękiem 42-latek rozśmiesza zgromadzonych w studiu kulinarnym dziennikarzy i peroruje na każdy temat. Jamie nie ma złudzeń, że rewolucja dokonuje się powoli, a szum wokół kolejnej jego publikacji ma służyć bardziej ambitnym celom. Kucharz celebryta wręcz obsesyjnie powtarza wezwanie, aby gotować z najmłodszymi, sięgać po rodzinne przepisy, utrwalać prawdę o autentycznym jedzeniu, dzięki któremu ludzie siadają przy jednym stole i rozmawiają ze sobą. – Trzynaście lat temu istniały w Zjednoczonym Królestwie przepisy dotyczące jedzenia dla zwierząt, ale nie było norm regulujących standardy żywienia dzieci w szkołach! Ta sytuacja wymagała zmiany – oburza się Oliver.

Niech kucharki w szkołach zaczną gotować

Emitowany w 2005 roku program telewizyjny „Jamie’s School Dinners” rozpoczyna jedzeniową rewolucję, na której czele staje najsławniejszy kucharz świata. Podejmuje wyjątkowo trudne wyzwanie – zmiany nawyków żywieniowych. Dzieci jedzą byle co, bo byle co jada się w domach, a szkoły tylko utrwalają model żywieniowy, który prowadzi do otyłości, chorób cywilizacyjnych i przedwczesnej śmierci. Oliver nie przebiera w słowach i obsesyjnie rzuca się w wir pracy nad uzdrowieniem menu serwowanego dzieciom w brytyjskich stołówkach. Opór przed zmianą jest tak wielki, że uczniowie organizują protesty i domagają się powrotu na talerze frytek i śmieciowego jedzenia. Jamie ma poczucie, że robi to, co mądre i ważne. Spotyka się z politykami, by nadać zmianom moc legislacyjną. – Jeśli rząd wprowadza zakazy odnośnie jazdy pod wpływem alkoholu czy z nadmierną prędkością, to dlaczego miałby odmówić pomocy w uświadamianiu obywatelom związku między żywieniem a zachowaniem i stanem zdrowia ich dzieci? – argumentuje kucharz.

"Mam gdzieś, czy dzieciaki będą znały się na geografii. Najważniejsze, żeby rozumiały, czym jest prawdziwe jedzenie."

Twoje dziecko będzie żyło krócej niż ty

Jamie Oliver swobodnie porusza się w meandrach prawa i z prędkością karabinu maszynowego wyrzuca z siebie liczby i dane, ubierając je w dramatyczne hasła. – Mam gdzieś, czy dzieciaki będą znały się na geografii. Najważniejsze, żeby rozumiały, czym jest prawdziwe jedzenie. Bo jeśli tego nie wiesz, umierasz młodo. W Stanach Zjednoczonych już urodziło się pokolenie, które nie przeżyje swoich rodziców – grzmi Oliver. A kiedy to mówi, staje mi przed oczami jego wystąpienie przed amerykańską publicznością na konferencji TED. Kucharz, wówczas 34-letni, wchodzi na scenę z taczką pełną cukru i wysypuje słodką używkę na podest, by uzmysłowić widzom, ile cukru spożywa w ciągu roku statystyczne dziecko w USA. Oliver z precyzją chirurga obnaża przyczyny otyłości amerykańskiego społeczeństwa na tak gargantuiczną skalę. Jednocześnie nie pozostawia złudzeń reszcie świata, bo wysoko przetworzona żywność produkowana przez międzynarodowe korporacje dociera niemal wszędzie. W rozmowie z KUKBUK-iem również namawia do działania. – Jeśli wspólnymi siłami nie przeprowadzimy jedzeniowej rewolucji, to zniszczymy Ziemię. Moje książki to fajne, ładnie wydane publikacje, ale powiedzmy to sobie szczerze: ich zadanie jest poważniejsze. Gotujcie na ich podstawie z dziećmi, bo w najmłodszym pokoleniu pokładam nadzieję na uratowanie planety. Najnowsza książka ma także, niczym pomocna dłoń, pomóc ludzkości obudzić się z konsumpcyjnego snu, w którym obżarstwo to grzech główny.

Nagi kucharz w parlamencie?

Książki Olivera przetłumaczono na 40 języków; nowatorskie programy telewizyjne i charyzmatyczne wystąpienia publiczne sprawiły, że stał się jedną z najpotężniejszych postaci politycznych na świecie. Figura woskowa kucharza dołączyła do sław u Madame Tussaud oraz stanęła między ówczesnym premierem Tonym Blairem i prezydentem USA George’em Bushem. Przeprowadzone w 2006 roku badania opinii publicznej pokazały, że Oliver znalazł się wśród idoli klasy średniej – daleko w tyle zostawił ówczesnego lidera Partii Konserwatywnej, a późniejszego premiera Davida Camerona. W 2013 roku Oliver wygrał proces ze znaną siecią restauracji fast food, która wniosła pozew do sądu po tym, jak w serii filmów pokazał, że hamburger serwowany w kanapkach powstaje z odpadów mięsa wołowego, do którego dodaje się amoniak. W lutym 2016 roku wezwał rząd brytyjski do wprowadzenia podatku od cukru i uzyskał poparcie ministrów. Od 2018 roku producenci napojów zawierających więcej niż 8 gramów cukru na 100 mililitrów produktu będą płacić wyższe podatki. Oliver chętnie wypowiada się na tematy polityczne, w tym broni imigrantów, bez których jego zdaniem gastrobiznes na Wyspach przestałby funkcjonować. – Wiedza o jedzeniu pozwala szerzej patrzeć na świat, na innych ludzi, inne kultury – wyznaje sławny kucharz, ale pytany o to, czy planuje karierę polityczną, odpowiada z pewnym wahaniem: – Walczę z tym pragnieniem. System demokratyczny oznacza zmianę władzy co cztery lata. Politycy marnują pieniądze i często działają wbrew wartościom moralnym. Nie! Chcę działać oddolnie i de facto wprowadzać zmiany.

Kultura konsumpcji woli zajadać problemy, niż je analizować. Jamie Oliver, jak nikt inny, opanował łączenie roli telewizyjnego celebryty i aktywisty społecznego, którego prowokujące projekty mają wpływ na praktyki wielkich korporacji. Udowadnia, że jednostka żyjąca w erze globalnej potrafi zjednoczyć naród i zmusić rząd do zmiany przepisów. – Uczmy się od siebie. Dzielmy się wiedzą, rozmową, doświadczeniem. Bądźmy razem – jednym tchem wyrzuca z siebie Oliver. Wierzy w magię ludzi, którzy poprzez budzenie społecznej świadomości na temat jedzenia sprawią, że przeminą czasy tanich kurczaków i gotowych obiadów w pudełkach. I, aby budować swoją wiarygodność, Jamie Oliver nie potrzebuje wydumanej stylizacji, tatuaży na każdym centymetrze ciała ani brody strzyżonej u modnego fryzjera. Jest autentyczny, jak jedzenie, o które z takim zapałem walczy.