Ku naturze

Jako syn ogrodnika Mikolášek od dziecka miał kontakt z przyrodą i obserwował, jak wykorzystuje się zioła w leczeniu. Gdy służył w armii na froncie pierwszej wojny światowej, opatrywał rany postrzelonych żołnierzy, korzystając z nabytej w młodości wiedzy. Ziołami wyleczył także swoją siostrę i w ten sposób uchronił ją przed amputacją.

W trakcie przygotowań do filmu Agnieszka Holland konsultowała się z najlepszymi czeskimi zielarzami. Nie kryli się z tym, że do dzisiaj stosują recepty Mikoláška, pozostającego wzorem dla całego środowiska medycyny naturalnej. Co więcej, każdy członek ekipy filmowej przyznał, że miał w rodzinie kogoś, kto leczył się metodami opracowanymi przez słynnego zielarza.

Życiorys Mikoláška nie jest jednak kroniką szczęścia i uznania. Jego postać jest równie niejednoznaczna jak zioła, którymi uzdrawiał swoich pacjentów. By oddać dwoistość głównego bohatera i natury, która go otaczała, sięgnęliśmy po dziewiętnastowieczne ryciny leczniczych i trujących roślin – to one figurowały na plakatach zapowiadających premierę „Szarlatana”. Ostropest plamisty symbolizuje zarazem czułość i okrucieństwo, a najczęściej stosuje się go w leczeniu zaburzeń funkcji wątroby. Mniszek lekarski to alegoria pychy, ale także ambicji – wykorzystywany jest jako roślina jadalna, pastewna, miododajna i lecznicza. Z kolei mak polny, w którego symbolice kryje się zarówno namiętność, jak i fanatyzm, jest silnie trujący, ale jego płatki stanowią wartościowy surowiec zielarski.

Ciekawym filmem, w którego kontekście warto odczytywać dzieło Agnieszki Holland, jest „Pachnidło” w reżyserii Toma Tykwera – jeden z najbardziej zmysłowych obrazów, jakie miałem przyjemność oglądać. To zrealizowana na podstawie bestsellerowej książki Patricka Süskinda mroczna baśń o obdarzonym niezwykłymi zdolnościami twórcy perfum, Janie Baptyście Grenouille’u. Film łączy wątki mrocznego thrillera z misterną rekonstrukcją osiemnastowiecznych realiów i do dziś pozostaje jedną z najdroższych superprodukcji europejskiego kina. Trudno zapomnieć słynną i odważną scenę – zbiorową orgię tłumu odurzonego tytułowym pachnidłem, czyli zapachem stworzonym przez głównego bohatera. Zmysłowość i natura to główne elementy tej niezwykle przewrotnej, poniekąd ekspresjonistycznej opowieści, która, posługując się zabiegiem synestezji, za pomocą obrazu pozwala widzom poczuć zapachy. To wyjątkowy obraz, który – podobnie jak „Szarlatan” – doskonale przedstawia ludzkie namiętności, pragnienia, a także zagrożenia współczesnego świata.

Naturę i świat ziół pozwalają nam zgłębić nie tylko filmy fabularne, ale także dokumenty. Wiele zajmujących produkcji utrzymanych w tej tematyce mieliśmy okazję zaprezentować podczas festiwalu Films for Food. Za przykład mogą posłużyć „Dni, na które czekamy”, film duńskiej reżyserki Phie Ambo. Obraz ten ukazuje codzienność rolnika Nielsa Stockholma, który pracuje z poszanowaniem natury i uprawia rośliny w zgodzie z ruchem planet. To historia człowieka żyjącego w absolutnej symbiozie z roślinami i ze zwierzętami, film o tęsknocie za harmonią, a także o zderzeniu natury i etycznie wytwarzanych produktów z biurokracją i procedurami rządowymi.

Z kolei „Natura, kobiety i wino” przybliża świat win naturalnych i biodynamicznych oraz sylwetki charyzmatycznych kobiet, które je tworzą. To fascynująca opowieść o czterech znakomitych włoskich winiarkach, ich oddaniu, pasji i ogromnym szacunku dla przyrody. Inny film, „Świat według Łukasza” w reżyserii Piotra Sochy, skupia się na postaci polskiego etnobotanika Łukasza Łuczaja, który wypromował w Polsce wiele dzikich roślin jadalnych i nauczył nas, jak się z nimi obchodzić.

Podczas ostatniej edycji festiwalu Millennium Docs Against Gravity natomiast można było zobaczyć nominowaną do Oscara „Krainę miodu”. Ten niezwykły macedoński dokument pokazuje zanikający szacunek do pszczół, a co za tym idzie – do natury. Podobnie jak „Dni, na które czekamy”, ta pięknie sfilmowana opowieść podejmuje temat eksploatacji przyrody w celach komercyjnych.