Kawa na krańcu świata

Granicę między Urugwajem i Brazylią przejeżdżamy normalnie, po europejsku, zwalniamy tam tylko do 30 kilometrów na godzinę, żadnych posterunków, szlabanów ani kontroli, i jedziemy dalej. Ale gładko poszło! To nasza pierwsza granica przejechana samochodem w Ameryce Południowej i jak miło. Po 35 kilometrach jednak coś nie daje nam spokoju i zawracamy. Na miejscu odnajdujemy biuro imigracyjne i celne, w którym oczywiście trzeba było pokazać paszporty i pobrać tymczasowe pozwolenie na wjazd. Uff. Pan pogranicznik jest zachwycony. Ma polskie nazwisko po dziadku. Pierwszy napotkany przez nas Brazylijczyk i od razu radość, a nawet wspólne korzenie! Przekraczamy granicę jeszcze raz, teraz już zupełnie legalnie!

Odnalazłem stronę internetową i napisałem mejla. Trochę nie do końca normalnego, bo o tym, że jedziemy z Poznania polskim samochodem po Brazylii, że z dzieciakami, że mamy kawiarnię, że znamy, serwujemy i uwielbiamy ich kawę i czy można by wpaść do nich zobaczyć, jak to właściwie wygląda.

Nazajutrz od Marcosa otrzymałem zupełnie zwyczajne, jak gdyby nigdy nic, zaproszenie z dokładnymi namiarami, bo to wcale nie takie proste dojechać tam w góry. Kawowy region Igaraí leży w stanie São Paulo, 300 kilometrów na północ od największego miasta Ameryki Południowej, bardzo często mylnie postrzeganego jako stolica Brazylii. Podobnie jest z Rio de Janeiro, pewnie ze względu na karnawał. Tymczasem stolicą Brazylii jest Brasília, co uradowało nasze dzieci w trudnych początkach przygody z geografią.

Jedzie się po tych zatopionych w zieleni drogach jak we śnie. Są widoki i pejzaże, które sprawiają, że w samochodzie zapada cisza. Po prostu kontemplujemy. Można by co chwilę robić fotkę na tapetę Windowsa i być najbogatszym fotografem na świecie. Ja nie robię, bo pieniądze szczęścia nie dają. Jestem kierowcą najbardziej kolorowego auta w Ameryce Południowej. Na każdej stacji muszę pogadać z panami i opowiedzieć o nim wszystko. Ale że jak, z Polski?! Que lindo! Wydaje mi się, że umiem już to wszystko powiedzieć po portugalsku. Męskie sprawy. Gasolinę tu leją. Fajne słowo. A jeszcze do tego piękna kobieta u boku. Dzieciaki nie marudzą. Tak to można jechać. Drogi w Brazylii to jakiś kosmos. Uważam, że mają tu lepsze autostrady niż Austriacy.

Po drodze zatrzymujemy się u pana z pysznymi owczymi serami, chorizo, salami, a parędziesiąt kilometrów dalej po banany, których na przydrożnym straganie jest ze 20 gatunków. Monika prosi o dwie kiście takich małych na dwa lub trzy kęsy i jedną większych, takich, jakich wymaga nasza Unia. Pani wtedy znika na chwilę i ku naszemu zdziwieniu pakuje nam do samochodu wielkie 50-kilowe kiście prosto z drzewa. O właśnie, nie z drzewa! Wiedzieliście o tym, że bananowiec wcale nie jest drzewem? To kilkunastometrowe byliny o liściach wielkich nawet na 5 metrów.

Obiadokolacje w trasie, oj, jak my bardzo lubimy to słowo, konsumujemy w churrascariach, takich bistro dla kierowców z ogromną liczbą fajnych i świeżych dań. Jest dużo duszonych warzyw, fasoli i sałatek, jest dobrze.

Po kilkuset kilometrach nocleg w Bento Gonçalves w regionie Rio Grande do Sul, czyli nasz pierwszy winny raj podczas tej podróży. Zaskakująco jest bardzo dobrze, choć Brazylijczycy właściwie wina nie piją. Chyba mniej niż 2 litry na osobę przez rok. (Dla porównania: Francuzi prawie 45 litrów). Na kolację genialna pizza w Pizza Entre Vinhos. Jest tak dobra, że z wyrzutami sumienia zamawiamy na dobicie jeszcze jedną, tak że wychodzi po jednej na głowę. Kupujemy też w rodzinnej Casa Valduga merlota z 1999 roku, butelka numer 330. Zastanawiamy się, czy to dobra wróżba i czy uda się dobić do tylu dni wyprawy. Wino jest drogie, w zakurzonej butelce, a etykietę przykleja się na naszych oczach i pozwala podpisać Monice z imienia i nazwiska. Tak zostajemy koneserami i kolekcjonerami wina. Znów pełna podnieta, bo to przecież wciąż początek wyprawy. Butelkę ostatecznie otwieramy kilka tygodni później, na pierwszym kempingu w Patagonii. Genialne, nie do zapomnienia mętne wino w naszym stylu, z ziemistą, balsamiczną nutą, z suszonymi owocami i przyjemną, miękką taniną. I to wszystko przy ognisku pod niebem pełnym cudów.

Tymczasem kolejny brazylijski przystanek to Kurytyba, najbardziej polskie miasto w Brazylii, jednak żadnego Polaka nie spotykamy i w ogóle jakoś nic szczególnego. Jedna malutka, sympatyczna palarnia kawy, ale Monice coś nie pasuje i twierdzi, że podrywałem dwie pracujące tam dziewczyny. Pada deszcz i wieje. Podziemny parking na auto mamy za to fajny, idealnie na styk pod sufitem. Palca już nie włożysz, a żeby wjechać i wyjechać, trzech sympatycznych panów staje na tylnym zderzaku i dociąża sprężyny.

Zachwyca nas ta zieleń bardzo i nieustannie. Jak spytałem kiedyś Monikę, co najbardziej z Brazylii, to powiedziała, że zieleń, kawa, caipirinha, Alex Atala i wielkie tyłki. Przepraszam za to ostatnie, ale Monika ma rację i mówi o tym bynajmniej nie pejoratywnie, tylko z wielkimi oczami i podziwem wobec figur brazylijskich kobiet. Mega w każdym razie i bardzo sexy! Wróćmy jednak do przyrody. Z podziwu wyjść nie możemy nad drzewami jak z baśni, jak z „Avatara”, jak narysowanymi. To Araucaria angustifolia – araukaria brazylijska. Wiecznie zielone drzewo, osiągające do 40 metrów wysokości, z niezwykłą, podciętą koroną. Nasiona z ogromnych szyszek, pinhão, to uwielbiana zimowa i szabrowana spod drzew przekąska. W zimowym czerwcu organizowane są nawet festiwale pinhão, podczas których wszyscy mogą nacieszyć się ich smakiem w ciastach, makaronach i potrawach jednogarnkowych. Pinhão są uwielbiane do tego stopnia, że pojawiło się zagrożenie dla araukarii i do połowy kwietnia zbieranie szyszek jest zabronione.

Po 2 tysiącach kilometrów zieleni droga robi się coraz gorsza i węższa, pagórkowata i wreszcie górzysta w okolicach miasta Mococa, od którego dzieli nas już tylko 30 minut drogi do Fazendy. Kiedy dojeżdżamy tam i zatrzymujemy się pod znaną z berlińskich zdjęć krzywą bramą z zielonym napisem i dwoma tukanami, mamy ciarki na plecach. Cóż za ogromne wzruszenie. To miejsce istnieje naprawdę! Robimy zdjęcia, a po kwadransie dalszej drogi przez bardzo gęsty las parkujemy przy zjawiskowo pięknym, dzikim, chyba nadal nierealnym folwarku. Witają nas jak starych, wytęsknionych znajomych Silvia i Marcos, którzy wraz z synem Felipe od 2001 roku prowadzą Fazendę. Jest z nimi jeszcze Claudia, odpowiedzialna za finanse, i Nelson, którzy kilka lat temu porzucili korporacyjne życie, by zająć się kawą. Od razu porywają nas na degustacyjny cupping.

Fazenda Fortaleza to 150-letnia rodzinna posiadłość Silvii. Do końca ubiegłego wieku prowadzona była w konwencjonalny sposób, jak każda zwykła przemysłowa uprawa. Tysiące worków zielonej kawy ojciec Silvii eksportował do modnego włoskiego Illy. W 2001 roku Silvia, mieszkająca dotąd z rodziną w Chicago, otrzymała 200-akrowe gospodarstwo i postanowiła po 10 latach wrócić do Brazylii z zupełnie nową wizją i energią. Ona i jej mąż porzucili dobrze prosperujący biznes na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych i zostali farmerami. Do nazwy dopisali słowo „Ambiental” i w ten sposób dali początek kawowej i nie tylko twierdzy środowiska. Odstawili wszelką chemię i pestycydy stosowane do tej pory na farmie. Poszli w kierunku w pełni organicznych upraw, co w pierwszych latach doprowadziło ich niemal na skraj bankructwa. Nie poddali się jednak i rozpoczęli również trudny i niezwykły proces edukowania sąsiadujących z nimi farmerów w zakresie poszanowania przyrody, źródeł i gleby. Coraz częściej spotykają się i rozmawiają z lokalną społecznością, całymi rodzinami. Mają na celu integrację, motywację i stworzenie małej, sąsiedzkiej sieci dla zrównoważonego rozwoju. Nasadzane są wszędzie bananowce, drzewa mango i awokado wielu odmian. Wszystko dla przywrócenia pierwotnych właściwości gleby. Coraz więcej sąsiadów, plantatorów kawy oraz wytwórców innych płodów rolnych przyłącza się do rewolucji mającej odnowić i zachować ekosystem wokół lasów deszczowych. Ludzie w oczywisty, jak się okazuje, sposób rozpoczynają walkę o własną ziemię, o produkcję najlepszej kawy, o lepszy, zdrowszy, szczęśliwszy i pokojowy świat, jak tłumaczy Felipe.

W 2007 roku Silvii i Marcosowi udało się wysłać pierwszy kontener z ekologiczną kawą segmentu specialty do Stanów Zjednoczonych. Rok później otrzymali ważną i prestiżową nagrodę za zrównoważony rozwój od Specialty Coffee Association of America. W 2009 roku na stałe powrócił na farmę – z ogromnym doświadczeniem zdobytym w najlepszych małych palarniach kawy – ich syn Felipe. Stworzył na miejscu laboratorium i zaczął prowadzić szczegółowe badania nad gatunkami, procesami obróbki i fermentacji kawowych zbiorów. Jednocześnie w São Paulo otworzył kawiarnię i palarnię pod nazwą Isso é Café z fantastycznymi kolorowymi opakowaniami.

Ćwierć wieku temu Fortaleza była jedną z kilkuset wielkich brazylijskich farm produkujących masowo kawę, nastawionych na ilość i zysk. Dziś stanowi wzór do naśladowania, a do folwarku zjeżdżają ciekawi projektu z całego świata. To działalność godna naśladowania nie tylko ze względu na spektakularną jakość eksportowanych ziaren, które na kolejny sezon są już w całości sprzedane, jeszcze przed zbiorem, lecz także dlatego, że Marcos pracuje wyłącznie w tak zwanym systemie direct trade, bezpośredniego handlu. – Każdy, kto chce wypalić naszą kawę w swojej palarni, musi tu do nas przyjechać i się zakumplować, zrozumieć naszą batalię i przede wszystkim spróbować kawy – opowiada Marcos. Dziś FAF to światowy lider pośród kawowych farm zorientowanych na najlepszej jakości organiczny produkt i zrównoważone rolnictwo. Stawiany za wzór, jako inspirujący manifest, w całym kawowym świecie.

Jednak FAF to nie tylko kawa. To przepięknie położone gospodarstwo, pełne wspaniałej architektury, zapachów, roślinności i ogromnych drzew. Jest w zasadzie samowystarczalne. Wszystkie posiłki powstają z darów ziemi uprawianych na farmie. Kilkanaście rodzajów awokado, mango, bananów. Do tego krowy, mleko, kury i jaja.

Przepadamy tam na kilka dni. Monika zaprzyjaźnia się z Silvią i razem z Rosangelą, Fernandą i Ligią w zasadzie nie wychodzą z kuchni. Cały czas gotują, pieką. W cudnym glinianym piecu opalanym drewnem Silvia upiekła sernik na ricotcie. Z dziećmi wieczorem robią czekoladowe brigadeiros, które cudem doczekują poranka. I jeszcze słynny brazylijski pão de queijo, czyli serowy chleb.

Dźwięki dochodzące wieczorem z lasu hipnotyzują. Potężne, głośne jak mocna syrena alarmowa. To cykady i te wszystkie wielgachne robale tak grają. Harmonijnie ruszają i zatrzymują ten występ równo, jak na znak niewidzialnej batuty. Motyle wielkości nietoperzy, podobnie ćmy i wszelkie dziwne latające kreatury w rozmiarze Czesiowej piąstki, które lubią światło i siadają na ekranie komputera. Pierwszego wieczoru jesteśmy przerażeni, drugiego delikatnie przesuwam już takiego stwora palcem, a on obrażony odlatuje na tych swoich rozłożystych skrzydłach o brzmieniu blendera. Czy one naprawdę muszą być takie wielkie?

Któregoś dnia, kiedy dziewczyny kolejny raz oddają się wspólnemu gotowaniu, z Marcosem idziemy na długi, wielogodzinny spacer. Po drodze chłonę tę całą jego energię i zrównoważoną, a może wcale niekoniecznie, wizję. Kawa rośnie wszędzie. Marcos co jakiś czas bierze garść ziemi i daje mi do powąchania. – Czujesz? Ta ziemia jest już gotowa. Tu od pięciu lat rosły banany, za rok posadzimy arabicę. A za cztery lata zbierzemy pierwsze owoce – opowiada z niesłabnącą ekscytacją.

Trafiamy do lasu deszczowego. Co za światło, zapach, powietrze, wilgoć. Miliony gatunków roślin, które od tysięcy lat trwają w tylko sobie znanym cyklu życia. Chyba nic nie mówię, albo mówię mało. Nie mam w ogóle potrzeby i nie potrafię. Chłonę i podziwiam. Po kilkuset metrach siadamy na małym przegniłym konarze. – Spójrz do góry – odzywa się Marcos. – To jest moje tysiącletnie drzewo. Patrzy na ten las i te wzgórza od tysiąca lat, słucha i żyje dzięki wodzie, która tu płynie, posłuchaj tych strumyków. Przychodzę tu często pomyśleć, pomarzyć. Niszcząc las, niszczymy wodę, a bez niej nie ma życia – mówi wyraźnie ciszej.

Czasu w tym lesie nie potrafię zmierzyć. Jesteśmy w nim może kwadrans, a może dwie godziny. W drodze powrotnej, kiedy zmierzcha, kąpiemy się w dzikim jeziorku na wzgórzu. Na golasa w zimnej krystalicznej wodzie. Tego wszystkiego jest tu dla mnie trochę za dużo. Cholera, to dopiero początek podróży, jak my to wszystko mamy upakować w głowach i przetworzyć? I opowiadać, podawać dalej. Bo wypada.

I kiedy zbliżamy się do jadłodajni na kolejną pyszną kolację, którą ogłasza się tu uderzeniem specjalnego dzwonu, Marcos zatrzymuje się na krótką chwilę, klepie mnie po ramieniu i mówi: – Cieszę się, że przyjechaliście, że poznaliśmy się dzięki kawie. Cieszę się, że tam u siebie, w Poznaniu, używasz wyłącznie kawy specialty i dzięki temu twoi goście nie tylko mogą wypić świetny napar, ale też wspierać farmerów, którzy idą pod prąd, wkładając w to wiele wysiłku, często ryzykując. W efekcie dostają o wiele lepsze wynagrodzenie za swoje ziarna. Mogą inwestować, mogą zatrzymać na farmie dzieci, które nie uciekną do miasta, a zobaczą w niej przyszłość. Przekaż, proszę, twoim gościom w Ruinie serdeczne pozdrowienia, namawiaj ich do picia wyłącznie takiej kawy, pewnie już to robisz. I najważniejsze: jesteście wszyscy zaproszeni na nasze party tu, w Brazylii. Zaczynamy je właśnie organizować. Jeśli wszystko się uda, przyjadą na nie całe rodziny naszych farmerów z wnukami i prawnukami. Zapraszam was, a ty zaproś twoich gości z kawiarni na wielkie, huczne party, które odbędzie się tu, w FAF, za 100 lat…