KUKBUK-owy Klub Książkowy 6 – Clarice Lispector, Opowiadania wszystkie

Pomijając powieść „Godzina gwiazdy” i pojedyncze opowiadania, które ukazywały się w antologiach oraz pismach literackich, utwory brazylijskiej autorki przez niemal pół wieku pozostawały nieprzetłumaczone na język polski. A przecież mówimy o osobie, której dorobek literacki był zestawiany z dziełami Franza Kafki, Virginii Woolf, Jorge Luisa Borgesa czy Rainera Marii Rilkego. Lispector tworzyła w tych samych czasach co Julio Cortázar i Gabriel García Márquez, jednak w przeciwieństwie do nich nie została w Polsce szerzej rozpoznana. Tym bardziej cieszy nas, że wydawnictwo W.A.B. zdecydowało się na opublikowanie zebranych opowiadań pisarki.

Planowaliśmy porozmawiać o twórczości Lispector jeszcze przed świętami. Szybko jednak przekonaliśmy się, że spotkanie z prozą brazylijskiej autorki będzie wymagało od nas więcej czasu. Nie tyle ze względu na objętość książki, ile na szczególny ton, w którym napisane zostały zawarte w niej utwory. Perspektywa opowiadań bowiem jest mikroskopowa. Każde, nawet najmniejsze zdarzenie urasta w prozie Lispector do rangi czegoś znaczącego. Wspólnie doszliśmy do wniosku, że te z pozoru pozbawione znaczenia zjawiska skrywają w sobie (re)definiujące życie prawdy. Pomarańcza, która spadnie na ziemię, naczynie, które się zbije, róża, która przyciągnie czyjeś spojrzenie – z takich obrazów składa się uniwersum wyobrażeniowe brazylijskiej pisarki, a każdy z nich oglądamy jak przez lupę.

Bohaterowie opowiadań Lispector dochodzą do kluczowych prawd i olśnień w kontakcie z codziennymi, prozaicznymi zdarzeniami, nie potrzebują do tego medytacji ani mistycznych uniesień. Sama autorka tłumaczyła to następująco: „Moja inspiracja nie bierze się z tego, co nadnaturalne, lecz z pracy na podświadomości, która wypływa na powierzchnię jako swoiste objawienie”.

Ten szczegółowy, niemal laboratoryjny sposób prowadzenia narracji sprawił jednak, że opowiadania Lispector często wydawały nam się „ciasne” i „klaustrofobiczne”. Zupełnie tak, jakby uzewnętrzniane przez bohaterów myśli zamykały czytelnika w małej przestrzeni. Z drugiej strony większość tekstów została opatrzona jakiegoś rodzaju rozładowaniem i oczyszczeniem, zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym. Zwykły zimny prysznic urasta w prozie brazylijskiej autorki do przeżycia katartycznego.

Clarice Lispector była czujną obserwatorką świata, a język, którego używała jest wyjątkowo subtelny, plastyczny, empatyczny i obrazowy. Jej utwory przesiąknięte są witalnością, która ujawnia się w najbardziej prozaicznych chwilach, a cała jej twórczość może być odczytywana jako apoteoza życia. Opowiadania wszystkie polecamy szczególnie osobom, które chciałyby zbliżyć się do świata przez pryzmat prostych zjawisk i zdarzeń.